Witam w drugiej części materiału poświęconego metodologii badań pedagogicznych, Po emocjonującej pierwszej części, przechodzimy do zagadnień związanych z hipotezą, metodami badań. Przygotowałem sporo materiału, każdy znajdzie coś dla siebie. Gotowi na emocjonującą jazdę bez trzymanki? Siadamy głęboko w fotel, zapinamy pasy i startujemy!
Zobacz poprzedni wpis:
Metodologia badań pedagogicznych – cel badawczy, problem badawczy
Pytania badawcze
W badaniach pedagogicznych można rozróżnić dwa rodzaje pytań-dopełniające i rozstrzygające. Pytania rozstrzygające, rozpoczynają się od partykuły „czy…?”, które są potwierdzane lub negowane. Pytania te ograniczają w pewien sposób badacza, wyznaczając mu pewien obszar, na który musi szukać odpowiedzi. Pytania dopełniające są bardziej złożone i zawierają „jaki?”, „jakie?”. Tak postawione pytania nie zawierają informacji, gdzie powinno sie szukać się na nie odpowiedzi.
Co to jest hipoteza?
Hipoteza jest to „zdanie nie w pełni uzasadnione, tłumaczące pewne stwierdzone fakty, przypuszczenie” (Słownik Języka Polskiego, PWN, str. 252).
Natomiast Meczysław Łobocki powołując się na innych badaczy stwierdza, iż hipotezy „są to założenia odnoszące się do przewidywanego końcowego rezultatu badań, ale nigdy nie przesądzają o ich ostatecznych wynikach lub płynących z nich wnioskach” (M. Łobocki „Wstęp do metod badań pedagogicznych”, Wydawnictwo Impuls, Kraków 2007, str. 125).
Szerszą definicję przedstawia Tadeusz Kotarbiński: „hipotezą nazywa się wszelkie twierdzenia częściowo tylko uzasadnione, przeto także wszelki domysł, za pomocą którego tłumaczymy dane faktyczne, a więc też i domysł w postaci uogólnienia, osiągniętego (…) na podstawie danych wyjściowych” (T. Pilch „Zasady badań pedagogicznych: strategie ilościowe i jakościowe”, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa 2001, str. 46).
Poprawnie sformułowana hipoteza musi spełniać poniższe warunki:
- musi określać zależność między zmiennymi
- powinna ściśle ograniczać zasięg swojego działania
- musi dać się zweryfikować
- zbudowana jest na podstawie uznanej wiedzy naukowej. Jest niesprzeczna z udowodnionymi poprzednio twierdzeniami danej nauki.
- jest też wnioskiem z dotychczasowej obserwacji i doświadczeń badacza
- wymaga nie tylko uzasadnienia teoretycznego, lecz także odwołania się do własnej praktyki pedagogicznej
Hipotezy można podzielić na dwie grupy:
a) hipotezy proste – wyprowadzone z uogólnionych prostych obserwacji
b) hipotezy złożone – „zakładające istnienie powiązań między zdarzeniami lub nawet skomplikowanych łańcuchów przyczyn i skutków” (T. Pilch „Zasady badań pedagogicznych: strategie ilościowe i jakościowe”, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa 2001, str. 47)
Metody badań pedagogicznych
[sociallocker id=”10624″] [/sociallocker]
Metoda jest to „1. sposób postępowania dla określonego celu; 2. sposób naukowego badania rzeczy, zjawisk i przedstawiania wyników tych badań” (Słownik Języka Polskiego PWN, Warszawa, str 431)
Przez metodę badań rozumiemy również „zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającą do rozwiązania określonego problemu naukowego” (T. Pilch „Zasady badań pedagogicznych: strategie ilościowe i jakościowe”, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa 2001, str. 71)
Podział własny metod i technik badawczych w pedagogice
Metody badań pedagogicznych (wg Tadeusza Pilcha i Teresy Baumann) można podzielić na:
- sondaż diagnostyczny
- studium indywidualnych przypadków
- monografię pedagogiczną
- eksperyment pedagogiczny
Co to jest sondaż diagnostyczny?
Sondaż diagnostyczny „jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach o poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych-posiadające znaczenie wychowawcz – w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badanie zjawisko występuje” (T. Pilch „Zasady badań pedagogicznych: strategie ilościowe i jakościowe”, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa 2001, str. 80).
Za pomocą badań ankietowanych istnieje możliwość w krótkim czasie zebrania dużej ilości informacji dotyczącej opinii badanych, poglądów, przekonań. Ankiety nie powinno stosować się u dzieci w wieku przedszkolnym oraz wczesnoszkolnym. W tym okresie rolę w badaniach odgrywa wywiad i rozmowa.
Metoda sondażu diagnostycznego sprzyja:
- formułowaniu problemów badawczych oraz hipotez
- gromadzeniu materiału o różnych kwestiach ważnych z punktu widzenia przeprowadzenia badań
- poznaniu opinii badanych dotyczących przynajmniej niektórych interesujących badacza zagadnień
W badaniach sondażowych najczęściej występującymi technikami są wywiad, ankieta, analiza dokumentów osobostych.
Kolejną metodą, którą można wyróżnić jest studium indywidulalnych przypadków. Sprowadza się ona do biografii ludzkich. „Metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań pedagogicznych polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych” (T. Pilch „Zasady badań pedagogicznych: strategie ilościowe i jakościowe”, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa 2001, str. 78).
W porównaniu do innych metod, studium indywidualnych przypadków posługuje się nielicznymi technikami. Najczęściej wykorzystuje się wywiad, uzupełniany przez obserwację i analizę dokumentów osobistych.
Monografia pedagogiczna najczęściej określana jest jako oznaczenie badań placówek wychowawczo-oświatowych lub zjawisk edukacyjnych instytucjonalnie zlokalizowanych. Jednakże w szerszym znaczeniu monografia jest nie tylko opisem instytucji, ale także opisem zdarzeń i procesów, odznaczającą się jednorodnością tematyczną, terytorialną lub instytucjonalną. Czynniki decydujące o tym, że dany sposób postępowania badawczego można uznać za metodę monograficzną:
- przedmiot badań to instytucje wychowawcze (dom kultury, pogotowie opiekuńcze) lub inna instytucja dla celów badawczych badana
- sposób badania – dążenie do sięgnięcia w głąb danej instytucji, jej funkcjonowania jako systemu społecznego, jako związanego ze sobą zbioru osób
Metoda monograficzna może być realizowana z zastosowaniem wielu technik. Najczęściej posługuje się badaniem dokumentacji, często wprowadza elementy obserwacji uczestniczącej, ankiety lub wywiadu.
Następną metodą jest eksperyment pedagogiczny. Według Władysława Zaczyńskiego „eksperyment jest metodą naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości, polegającą na wywołaniu lub tylko zmienieniu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem” (T. Pilch „Zasady badań pedagogicznych: strategie ilościowie i jakościowie”, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa 2011, str 73).
Zdaniem wielu pedagogów eksperyment jest szczególnym przypadkiem obserwacji, jednakże bardziej złożonym (wielość narzędzi badawczych). Celem eksperymentu jest wykrycie związków przyczynowo-skutkowym między zmienną niezależną a cząstkami badanego układu. „Jedną z ważnych zalet eksperymentu jest możność zamierzonego wywoływania badanych zjawisk. Odgrywa to szczególnie ważną rolę w odniesieniu do czynności, które rzadko występują spontanicznie lub też pojawiają się w warunkach niekorzystnych do ich poznania” (Z. Skorny „Metody badań i diagnostyka psychologiczna”, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, str, 106).
Eksperyment pedagogiczny może dostarczyć wychowawcy wiedzy o skuteczności poszczególnych działań, o stopniu efektywności podejmowanych inicjatyw wychowawczych czy dydaktycznych, wartości nowych metod nauczania, bądź pracy wychowawczej. Zatem rezultatem eksperymentu są zawsze określone zmiany lub ich brak. Zmiany mogą dotyczyć nie tylko badanego układu, ale także zasobu naszej wiedzy. Zmiany można zaobserwować w trakcie przebiegu samego procesu, jak w końcowych efektach.
W kolejnym wpisie opiszę techniki i narzędzia badawcze. Jeśli macie pytania, śmiało piszcie na mejla.
